Ukraiński chór dziecięcy "Szczedryk" z Kijowa, ukraiński chór "Dumka" z Nowego Jorku oraz chór "Trinity Wall Street" wystąpiły wspólnie w Stanach Zjednoczonych z okazji stulecia premiery "Szczedryka". Koncert odbył się kilka dni temu w prestiżowej Carnegie Hall w Nowym Jorku. To dobra okazja, by przypomnieć, skąd pochodzi "Szczedryk", utwór, którego melodię wszyscy zapewne kojarzą jako jedną z najbardziej znanych anglojęzycznych kolęd - "Caroll of the Bells". Często pojawia się m.in. w świątecznych amerykańskich filmach (w tym w "Kevinie samym w domu") i stąd kojarzona jest przez odbiorców na całym świecie.
Historia "Szczedryka". Cztery nuty, które podbiły świat
Mykoła Leontowycz napisał "Szczedryka" na początku XX wieku, pobierał wtedy lekcje u słynnego muzykologa Bolesława Jaworskiego. Kiedy zaczęli ćwiczyć, Jaworski polecił Leontowyczowi napisać polifonię i wykorzystać do tego znaną ukraińską piosenkę. Szczedriwki były piosnekami obrzędowymi, śpiewanymi zimą. Wybór kompozytora padł na Szczedryka. Uważa się, że tekst pieśni powstał w czasach pogańskich. A Leontowycz napisał do niego muzykę - kompozycję na chór mieszany na cztery głosy.
W rzeczywistości ten utwór składa się tylko z czterech nut, powtarzających się si, la, si, sol. Leontowycz wyczuł w tych nutach wielką harmonię i dzięki polifonii stworzył tak rozbudowane dzieło chóralne, że można je nawet nazwać minisymfonią. "Szczedryk" to dzieło życia Leontowicza. W końcu autor zmienił i przepisał je około 20 razy!
W Ukrainie zaczęto masowo wykonywać dzieła Leontowycza. Jako pierwszy zrobił to chór Uniwersytetu Kijowskiego. To wykonanie "Szczedryka" przyniosło kompozytorowi wielki sukces. Nazwisko Leontowycza stało się znane w kręgach muzycznych i wśród ogółu społeczeństwa.
Jak ukraiński "Szczedryk" stał się kolędą?
Poza granicami Ukrainy po raz pierwszy utwór ten został wykonany we Francji, gdzie zyskał ogromną popularność. I wkrótce świąteczna melodia dotarła do Ameryki. Ideą tournee było również promowanie idei ukraińskiej. Jednym z najważniejszych wydarzeń z tym związanych był występ chóru Ołeksandra Koszyca w Nowym Jorku w 1922 roku. Jednak Amerykanie uznali, że ta piosenka nie ma autora i zaczęli postrzegać ją jako pieśń ludową. Koszyc zaczął udowadniać społeczności amerykańskiej, że nie jest to dzieło ludowe, lecz ukraińskie dzieło wielkiego autora Leontowycza. W ten sposób kompozytor zyskał światową sławę.
Już w 1936 roku Petro Vilgovsky, Amerykanin pochodzenia ukraińskiego, wymyślił słowa dla tej kompozycji w języku angielskim. W Ukrainie ta piosenka nie jest śpiewana w Boże Narodzenie, ale w Szczedryj Weczir - 13 stycznia.
"Szczedryk". Słowa piosenki w języku polskim
Pierwotne źródło tekstowe związane jest z epoką przedchrześcijańską, kiedy nowy rok rozpoczynał się wczesną wiosną, wraz z powrotem jaskółek - na Ukrainę.
Szczedriwka wychwala właściciela domu i jego rodzinę.
Szczedryk, szczedryk, szczedryweczka
Przyleciała jaskółeczka
Zaczęła sobie szczebiotać
Gospodarza wołać:
"Wyjdź, wyjdź, gospodarzu,
popatrz na owczarnię,
tam owieczki sobie chodzą,
a jagnięta się rodzą.
Masz dobry towar,
będziesz miał dużo pieniędzy,
Masz dobry towar,
będziesz miał dużo pieniędzy,
a jak nie pieniędzy, to plew:
masz żonę czarnulkę."
Szczedryk, szczedryk, szczedryweczka.
Przyleciała jaskółeczka
Czekiści zabili autora "Szczedryka"
Nieco ponad 100 lat temu Mykoła Leontowycz pozwolił obcej osobie spędzić noc w domu swoich rodziców, nie podejrzewając, że ta osoba go zastrzeli. Miało to miejsce w nocy 23 stycznia 1921 roku. Prawda o tym, jak to się stało, była skrupulatnie ukrywana, wyszła na jaw dopiero w latach 2000., kiedy w niepodległej Ukrainie otwarto archiwa sowieckich służb specjalnych.
Na ferie zimowe Leontowycz i jego rodzina pojechali do wsi Markiwka. Pewnego wieczoru nieznajomy zapukał do drzwi ich domu. Mężczyzna przedstawił się jako inspektor Afanasij Hryszczenko, komisarz Czeka do walki z bandytyzmem na wsiach. Poprosił o przenocowanie. Leontowyczowie przyjęli go gościnnie.
Mykoła Leontowycz opowiadał czekiście o swojej muzyce, grał na pianinie. Po długich rozmowach rodzina poszła spać. Ojciec, Mykoła i Afanasij spali w jednym pokoju. Ojciec Dmytro okrył czekistę futrem, żeby mu nie było chłodno...
Około szóstej rano ojciec wyszedł z domu. W tym momencie Afanasij Hryszczenko podszedł do śpiącego Leontowycza, podniósł koc i strzelił mu z karabinu w brzuch. Rodzinę obudził głośny dźwięk. Wszyscy wbiegli do pokoju. Mykoła krwawił, obok był Hryszczenko z bronią. Przed śmiercią Leontowycz powiedział: "Ojcze, co to za eksplozja, dlaczego jest tak ciemno? Daj mi światło, daj mi wodę".
Dlaczego zginął kompozytor?
Podczas jednego z koncertów Leontowycz zapomniał o teczce z dokumentami na fortepianie. Później zwrócono mu teczkę, ale zauważył, że dokumenty były powywracane. W teczce były dwa bilety do Pragi. Tak, Leontowycz planował emigrację z kraju. W tym czasie inteligencja ukraińska bardzo często uciekała za granicę z powodu prześladowań ze strony władz. Mykoła Leontowycz postanowił szukać lepszego życia gdzie indziej, a władze chciały zatrzymać słynnego kompozytora, aby nie skompromitował jej swoją ucieczką.
Jaka była oficjalna wersja morderstwa?
Rosjanie stwierdzili, że Hryszczenko nie był agentem Czeka, ale zwykłym bandytą, który chciał obrabować rodzinę. I zabił tylko jednego młodzieńca, który się opierał.
Julia Hołodyga
Щедрик: цю українську колядку знає весь світ! Яка в неї історія?
На концерті з нагоди століття прем’єри «Щедрика» у США в залі та онлайн виступили український дитячий хор «Щедрик» із Києва, український хор «Думка» з Нью-Йорка та хор «Трініті Вол-Стріт».
Історія "Щедрика": чотири ноти, які підкорили світ
Над знаменитим "Щедриком" український композитор Микола Леонтович працював майже усе життя.
Микола Леонтович написав "Щедрик", коли брав уроки у відомого музикознавця Болеслава Яворського. Коли вони почали займатись поліфонією, Яворський доручив Леонтовичу написати багатоголосся і використати для цього якусь відому українську пісню. Вибір композитора впав на "Щедрик". Вважається, що текст пісні був складений ще за язичницьких часів. І от згодом Яворський побачив нового "Щедрика" -- композицію для змішаного хору в чотири голоси.
Насправді ця щедрівка має дуже обмежений діапазон, адже складаєтсья лише із чотирьох нот. При цьому одна з них повторюється -- сі, ля, сі, соль. Леонтович же відчув у цих нотах неабияку гармонію і завдяки поліфонії створив такий розвинений хоровий художній твір, який можна назвати навіть міні-симфонією.
"Щедрик" – це робота всього життя Леонтовича. Адже автор змінював, переписував і дописував її близько 20 разів!
Згодом щедрівку в обробці Леонтовича почали масово виконувати в Україні. Першим це зробив хор Київського університету у 1916 році. Це виконання "Щедрика" принесло йому великий успіх. Ім'я Леонтовича стало відомим у музичних колах і серед широкої публіки.
Як український "Щедрик" підкорив світ?
Вперше цю щедрівку виконали у Франції, де вона здобула шалену популярність. А незабаром різдвяна мелодія добралась до Америки.
Однією з найважливіших подій був виступ хору Олександра Кошиця в Нью-Йорку у 1922 році. Проте американці вирішили, що ця пісня не має автора і почали сприймати її за народну. Вони хотіли навіть писати кілька варіацій на тему щедрівки. Кошиця почав доводити американській спільноті, що це не народний твір, а український, еніального автора Леонтовича. Так композитор здобув світову славу.
Вже у 1936 році американець українського походження Петро Вільговський придумав до цієї щедрівки слова англійською мовою.
До речі, в Україні цю пісню співають не на Різдво, а на Щедрий вечір - 13 січня.
Як чекісти прибрали автора "Щедрика"
100 років тому Микола Леонтович дозволив незнайомцеві переночувати в батьківській хаті, не підозрюючи, що ця людина застрелить його.
Це сталося у ніч на 23 січня 1921 року. Автор знаменитого "Щедрика" гостював у батька. Ввечері грав на фортепіано і розповідав про творчі плани, а вранці прокинувся від пострілу… Правду про те, як це сталося, ретельно приховували, вона виплила лише у 2000-х роках, коли у незалежній Україні відкрили архіви радянських секретних служб.
На зимові свята Леонтович з сім’єю поїхав у село Марківка — до свого батька, священика. Одного вечора у двері будинку постукав незнайомець. Чоловік відрекомендувався інспектором Афанасієм Грищенком, уповноваженим ЧК з боротьби проти бандитизму в селах. Попросився переночувати. Леонтовичі гостинно прийняли його.
Микола Леонтович розповідав чекістові про свою музику, грав на фортепіано. Після довгих розмов родина лягла спати...
За моїми даними, батько, Микола і вбивця спали в одній кімнаті. Отець Дмитро накрив чекіста своєю шубу, аби той не змерз...
Близько шостої години ранку священик вийшов з хати. У цей момент Афанасій Грищенко підійшов до сплячого Леонтовича, підняв ковдру і з гвинтівки вистрелив йому в живіт.
Родина прокинулася від гучного звуку. Усі забігли в кімнату, а там — стікає кров'ю Микола, поруч — Грищенко зі зброєю.
Перед смертю Леонтович промовив: "Батьку, що це за вибух, чому так темно? Дайте мені світла, дайте води".
За що ж вбили композитора?
Під час одного з концертів Леонтович забув на піаніно папці з документами. Згодом йому повернули папку, але він помітив, що документи гортали. У папці були два квитки до Праги. Так, Леонтович планував емігрувати з країни. Тоді українська інтелігенція дуже часто втікала за кордон через звинувачення в націоналізмі, переслідування. Тож і Микола Леонтович вирішив шукати кращого життя деінде. Влада ж хотіла зупинити відомого композитора, щоб не скомпрометував її своєю втечею.
Якою була офіційна версія вбивства?
Казали, що Грищенко — не агент з ЧК, а звичайний бандит, який хотів пограбувати родину. І вбив лише одного молодого чоловіка, який міг чинити опір.
